Cykl koniunkturalny to zjawisko gospodarcze, w którym występują wahania koniunktury w kilkuletnich okresach przy utrzymującym się długookresowym trendzie wzrostu gospodarczego. W badaniach koniunktury najczęściej wykorzystuje się mierniki takie jak: dynamika PKB, zmiany cen, poziom zatrudnienia, wielkość eksportu i importu, indeksy giełdowe, nakłady inwestycyjne i zapasy przedsiębiorstw, obroty i zyski przedsiębiorstw, a także dochody i wydatki ludności.
Cykl koniunkturalny – definicja
Cykl koniunkturalny można zdefiniować jako wahania ekonomiczne w gospodarce, które obejmują fazy wzrostu i spadku. Do przyczyn wahań koniunkturalnych zalicza się m.in. oszczędności, obniżony popyt konsumpcyjny, innowacje, nadmierny przyrost mocy wytwórczych w okresie ożywienia, wykorzystanie mnożników, czy oczekiwania konsumentów i przedsiębiorców.
Do najważniejszych cech cyklu koniunkturalnego zaliczamy:
- długość trwania,
- przełom,
- fazy i ich proporcje,
- amplituda wahań,
- intensywność wahań.
Cykl koniunkturalny – rodzaje
Cykle koniunkturalne w gospodarce możemy podzielić na różne rodzaje w zależności od ich częstotliwości. W takim przypadku wyróżniamy cykle:
- sezonowe,
- krótkie,
- średnie,
- długie.
Sezonowe cykle koniunkturalne trwają rok i odzwierciedlają wahania aktywności gospodarczej w branżach takich jak turystyka czy rolnictwo. Uznaje się, że taki cykl koniunkturalny przebiega najbardziej regularnie.
Cykl krótkookresowy to tzw. cykl Kitchina. Trwa zazwyczaj od 2 do 4 lat. Dotyczy wahań zapasów w przedsiębiorstwie oraz krótkoterminowych zmian w produkcji.
Do cykli średniookresowych zaliczamy tzw. cykl Juglara oraz cykl Kuznetsa. Cykl Juglara trwa od 7 do 11 lat i związany jest z inwestycjami w środki trwałe, takie jak maszyny, budynki czy technologia. Jest to najbardziej klasyczny cykl koniunkturalny, a jego schemat często utożsamiany jest z cyklem gospodarczym jako takim. Z kolei cykl Kuznetsa trwa od 15 do 25 lat i wiąże się z inwestycjami w infrastrukturę, rozwój technologiczny oraz zmiany demograficzne.
W przypadku cyklu koniunkturalnego długookresowego mówimy o tzw. cyklu Kondratiewa. Taki cykl trwa od 45 do 60 lat. Związany jest z rewolucjami przemysłowymi, wprowadzaniem nowych technologii i zmianami strukturalnymi w gospodarce.
Cykl koniunkturalny – fazy
Omawiając, czym jest cykl koniunkturalny, nie można pominąć tematu faz, przez jakie taki cykl przechodzi. Zatem przez jakie fazy przechodzi cykl koniunkturalny i ile tych faz w ogóle jest? To już zależy od tego, czy mamy do czynienia z klasycznym czy współczesnym cyklem koniunkturalnym.
W przypadku klasycznego cyklu koniunkturalnego wyróżniamy 4 fazy. Są to:
- Faza kryzysu w cyklu koniunkturalnym – jest to faza spadkowa, w której gospodarka zaczyna się kurczyć. W tym czasie produkcja, zatrudnienie i inwestycje spadają, a popyt maleje. Poza tym w tej fazie dochodzi do wzrostu bezrobocia, spadku cen (deflacja) i osłabienia koniunktury. Faza ta może być krótkotrwała lub może przejść w długotrwały kryzys gospodarczy.
- Faza depresji w cyklu koniunkturalnym – jest to najniższy punkt cyklu koniunkturalnego, w którym gospodarka osiąga najniższy poziom aktywności. W tej fazie spadki wskaźników gospodarczych zatrzymują się, a gospodarka stabilizuje się na niskim poziomie. Faza depresji poprzedza ponowny wzrost aktywności gospodarczej, czyli ożywienie.
- Faza ożywienia w cyklu koniunkturalnym (ekspansja) – jest to faza, w której gospodarka dynamicznie się rozwija. Następuje wzrost produkcji, zatrudnienia i inwestycji, co prowadzi do rosnącego popytu na towary i usługi. Wskaźniki gospodarcze, takie jak np. Produkt Krajowy Brutto (PKB) rosną, co z kolei stymuluje dalszy rozwój. W tej fazie dochodzi także do wzrostu cen i inflacji.
- Faza rozkwitu w cyklu koniunkturalnym (szczyt) – jest to punkt zwrotny cyklu koniunkturalnego, w którym gospodarka osiąga maksymalny poziom aktywności. W tej fazie wszystkie wskaźniki ekonomiczne osiągają swoje szczytowe wartości, a następnie tempo wzrostu zaczyna się stopniowo zmniejszać. Nadmierne inwestycje i produkcja mogą prowadzić do przegrzania gospodarki, co często kończy się korektą. Poza tym hiperinflacja, czyli ekstremalny wzrost cen, jest z jednej strony rzadkim zjawiskiem, niemniej może wystąpić w fazie rozkwitu, gdy kontrola nad inflacją zostanie całkowicie utracona.
Klasyczny, 4-fazowy cykl koniunkturalny, był powszechny w XIX i na początku XX wieku. Wówczas idealny cykl koniunkturalny miał postać wykresu z wyraźnymi szczytami i dnami, a także ostrymi i dynamicznymi okresami ożywienia. Jednak po II wojnie światowej nastąpiła zmiana, a cykle koniunkturalne zaczęły być bardziej stonowane i mniej skrajne. I właśnie takie cykle koniunkturalne definiujemy jako współczesne cykle koniunkturalne. W takim cyklu wyróżniamy tylko 2 fazy:
- faza wzrostu - ożywienie,
- faza spadku - recesja.
Ponadto współczesny cykl koniunkturalny ma większą częstotliwość niż cykle klasyczne. Poza tym obecnie rzadko mamy do czynienia z absolutnym spadkiem aktywności gospodarczej, natomiast częściej występuje względny spadek takiej aktywności.
Ile trwa cykl koniunkturalny?
Czas trwania cyklu koniunkturalnego różni się w zależności od rodzaju cyklu i specyfiki gospodarki, której dotyczy:
- Cykle sezonowe zamykają się w jednym roku.
- Cykle krótkookresowe trwają 2-4 lata.
- Cykle średniookresowe Juglara obejmują okres od 7 do 11 lat.
- Cykle Kuzentsa trwają 15-25 lat
- Cykle Kondratiewa trwają 45-60 lat.
Co ważne, długość trwania cyklu koniunkturalnego zależy od wielu czynników zewnętrznych, takich jak: polityka gospodarcza, globalne kryzysy finansowe, zmiany demograficzne, innowacje technologiczne, a także niespodziewane wydarzenia, np. pandemie czy wojny. W związku z tym prognozowanie długości trwania poszczególnych fazy cyklu koniunkturalnego jest trudnym zdaniem, a ekonomia wciąż poszukuje narzędzi i metod lepszego zrozumienia tego zjawiska.
Podsumowanie: Co to jest cykl koniunkturalny?
Cykl koniunkturalny to zjawisko gospodarcze, w którym występują wahania aktywności ekonomicznej na przestrzeni kilkuletnich okresów. Klasyczne cykle koniunkturalne charakteryzują się czterema fazami: kryzysu, depresji, ożywienia i rozkwitu. Z kolei współczesne cykle są bardziej stonowane, z dwoma głównymi fazami: wzrostu i spadku. Różnorodność cykli, ich długość i intensywność wynikają z wielu czynników zewnętrznych, takich jak polityka gospodarcza czy nieprzewidziane wydarzenia. Zrozumienie zjawiska, jakim jest cykl koniunkturalny, pozwala lepiej analizować przyczyny i skutki jego występowania oraz przygotować się na nadchodzące zmiany w gospodarce.